“श्रीरामचरितमानस” हा एक महत्त्वपूर्ण आदर्शपूर्ण ग्रंथ आहे, ज्याच्या माध्यमातून आपल्याला श्रीरामचे जीवनचरित्र, त्याच्या आदर्श व्यक्तिमत्व, आणि आध्यात्मिकतेचे महत्त्वपूर्ण विचार जाणून घेऊन येते. या ग्रंथातील प्रत्येक अध्यायात श्रीरामची जीवनकथा विस्ताराने वर्णित केली आहे, परंतु अधिकांश अध्यायांमध्ये उपन्यासकार तुलसीदास यांनी आपल्याला श्रीरामचरितमानसच्या सौंदर्यपूर्ण भाषेत त्याच्या अनुभवांचे मर्मज्ञान दिले आहे.

या ग्रंथाच्या प्रमुख चरित्रांमध्ये श्रीराम, सीता, हनुमान, लक्ष्मण, रावण, भरत, शत्रुघ्न, गुरुकण्ठ, जटायु, अण्णपूर्णा, विभीषण, अंगद, गुह, जामवंत, औरंगजेब, आदी आहेत. ह्या प्रमुख चरित्रांच्या कथांमध्ये त्यांच्या आदर्शपूर्ण व्यवहाराचा वर्णन आहे, ज्यामुळे श्रीरामचरितमानस आपल्याला ज्ञान, आध्यात्मिकता, धार्मिकता, औदार्य व दैवत्वाचे अनुभव करवू शकते.

या ग्रंथात श्रीरामचे बालपण, वनवास, अयोध्येतील राज्याभिषेक, सीतेचे अपहरण, हनुमानच्या मार्गदर्शनाने लंकेला गमावणे, रावणाचे वध, सीता परत आणि अयोध्येतील पुनर्गमन ह्या प्रमुख घटनांचा वर्णन आहे. या ग्रंथातील रामधून अप्रतिम मानविक गुण, धार्मिक पालन, पतिव्रतादर्श, पुत्रवत्सलता, मित्रता, औदार्य, श्रद्धा, संतोष, क्षमा, अनुराग, न्यायपूर्वक नियमांचे पालन, आत्मसंयम, ब्रह्मचर्य, शिक्षाव्यवस्था, धर्मध्यान, ज्ञान, आदर्शपालन यांचा उल्लेख आहे.

या ग्रंथाच्या अध्यायांच्या नावांमध्ये “बाल काण्ड”, “अयोध्या काण्ड”, “अरण्य काण्ड”, “किष्किंधा काण्ड”, “सुंदर काण्ड”, “युद्ध काण्ड”, आणि “उत्तर काण्ड” या प्रमुख खंडांचा विभाजन केला आहे. ग्रंथाच्या प्रत्येक अध्यायात तुलसीदास यांनी श्रीरामचरितमानसाच्या विविध पहिल्या बारच्या मार्गाने आपल्याला श्रीरामच्या आदर्शपूर्ण जीवनात लक्ष दिले आहे.

श्रीरामचरितमानस म्हणजे श्रीरामचरित्राचा एक सुंदर मनोहारी ग्रंथ आहे. यात रामचरित्र, रामायण, श्रीरामची जीवनकथा, त्याच्या आदर्श व्यक्तिमत्वाची विचारशक्ती यांचे सर्वसामान्य लोकांसमोर घेतले आहे. ह्या ग्रंथाच्या प्रमुख घटनांचा वर्णन केला आहे, ज्यामध्ये रामाच्या वैभवीक जीवनाचे वर्णन, राज्याभिषेक, सीतेचे अपहरण, लंकेला जाण्याची कथा, रावणाचे वध, सीताचे परत आणि अयोध्येतील पुनर्गमन यांचा उल्लेख आहे. ह्या ग्रंथात श्रीरामचे असंख्य आदर्शपूर्ण गुण आणि त्यांच्या धार्मिक मार्गाचा वर्णन आहे.

श्रीरामचरितमानसातील प्रत्येक अध्यायात विभावी व्याख्यान आहे, ज्यामुळे यात्रेच्या भाषेत लिहिलेल्या कथांमध्ये सुंदरता आणि भावना समाविष्ट केली आहे. तुलसीदास यांनी श्रीरामचरितमानसातील संगणकांना श्रीरामचरित्राचे आदर्शपूर्ण परिपूर्णता वापरून त्यांनी ग्रंथाच्या पाठाच्या माध्यमातून श्रीरामचरित्रातील मर्मज्ञान आपल्याला प्रदान केले आहे.

श्रीरामचरितमानसातील मुख्य चरित्रांमध्ये राम, सीता, हनुमान, लक्ष्मण, रावण, भरत, शत्रुघ्न, गुरुकण्ठ, जटायु, अण्णपूर्णा, विभीषण, अंगद, गुह, जामवंत, औरंगजेब, अश्वथामा यांची कथा आहे. ह्या चरित्रांच्या कथांमध्ये त्यांच्या आदर्शपूर्ण व्यवहाराचा वर्णन आहे, ज्यामुळे श्रीरामचरितमानस आपल्याला ज्ञान, आध्यात्मिकता, धार्मिकता, औदार्य, देवतांच्या प्रेमाची महत्त्वपूर्णता, प्रतिबद्धता व धर्मपालनाची महत्त्वपूर्णता यांची शिक्षा देते.

श्रीरामचरितमानसाच्या अध्यायांमध्ये अयोध्याचे नरनारायणचे मंत्र, श्रीरामाचे बालपण, सीतेच्या स्वयंवराची कथा, राम-लक्ष्मणांचे वनवास, पंचवटी में भटकणे, शबरीचा सद्गुरुपद प्राप्ती, हनुमानच्या मार्गदर्शनाने रामाच्या शरणाला जाणे, लंकेला जाणे, रावणाचे वध, सुंदरकांड, युद्धकांड, औरंगजेबांच्या अण्णपणे, सीतापरत, अयोध्येतील पुनर्गमन असे अनेक महत्त्वपूर्ण विषय आहेत.

ह्या ग्रंथाने आपल्याला रामायणकथेच्या तत्वांचे आधार दिले आहे, ज्यामुळे आपण श्रीरामचरित्राच्या आदर्शांच्या सादरीकरणाच्या मार्गावर चालू शकतो. या ग्रंथाच्या वाचनामागच्या मार्गाने, आपण धर्मपालन करण्याची प्रेरणा मिळते, त्यामुळे आत्मिक विकास व्हावे लागते आणि सद्गतीच्या मार्गावर आगाऊ जावे लागते. आपल्याला श्रीरामचरितमानस अत्यंत महत्त्वाचा ग्रंथ आहे, ज्यामुळे आपल्याला शांती, संतोष, साधना, आध्यात्मिकता व मोक्षाच्या मार्गावर आगाऊ होण्याची प्रेरणा मिळते.